Bij de start van de Actie Kerkbalans op 17 januari werden de uitkomsten van een landelijke peiling onder kerkleden gepresenteerd. Kerkleden vinden Omzien naar elkaar, Gastvrij zijn en Inspirerende vieringen het belangrijkst in hun eigen kerk. Godsdienstsocioloog dr. Theo Schepens reageerde op deze uitkomsten waarin hij drie lijnen ziet:, verticaal tussen God en mensen, horizontaal tussen gelovigen onderling, en een lijn naar de toekomst. Hij ging in op de vraag hoe kerken met de uitkomsten hun voordeel kunnen doen: ‘Hier liggen kansen, grijp ze aan.’
De top-5 uit de peiling van alle deelnemers (protestant en katholiek) is als volgt: naar elkaar omzien, gastvrij zijn, inspirerende vieringen, aandacht voor kinderen en tieners en als vijfde: ontmoeting met God. Over de horizontale lijn die Schepens ziet in het omzien naar elkaar en gastvrijheid zegt hij: ‘Godsdienst is een sociaal gebeuren: ook al is geloof iets persoonlijks, je gelooft samen met anderen, je kunt niet zonder de steun van anderen geloven, je geloof is mede afhankelijk van het geloof van je omgeving; dat is één en van de andere kant vertaalt geloof zich in betrokkenheid, zeg maar naastenliefde naar anderen toe, diaconaal handelen. Dat gelovigen veel meer aan vrijwilligerswerk doen dan niet-gelovigen, is daar een uiting van.’
"‘Bijbels zou je kunnen zeggen: Jezus genas zieken. Een van de ziekten van onze tijd is eenzaamheid’"
Schepens noemt in dit verband eenzaamheid als een van de problemen van onze tijd. ‘Zonder de ander, zonder iemand naast je verpieter je. Mensen vinden hoe dan ook gemeenschap, verbondenheid belangrijk. Ook in onze tijd, die in hoge mate gekenmerkt wordt door individualisering.’ Omdat voor zowel mensen binnen als buiten de kerk geldt dat het belangrijk is dat er aandacht is, betrokkenheid bij het wel en wee van de ander en open staan voor die ander, zou dit vanuit de kerk een aanknopingspunt kunnen zijn naar mensen daar buiten. ‘Bijbels zou je kunnen zeggen: Jezus genas zieken. Een van de ziekten van onze tijd is ‘eenzaamheid’. In de mate waarin kerken erin slagen deze ziekte aan te pakken, tonen ze zich volgeling van Jezus Christus en kunnen ze van betekenis zijn voor de samenleving’, aldus de godsdienstsocioloog.
De tweede lijn die hij ziet is de verticale: inspirerende vieringen, de ontmoeting met God. Voor wat protestanten betreft, kan daar de Bijbel aan worden toegevoegd, voor katholieken de sacramenten. Schepens noemt dat de eigen kleur. Hij zegt: ‘Godsdiensten bestaan bij de gratie van een transcendente werkelijkheid, in ons geval: God, Jezus Christus. De apostel Paulus zegt kort en krachtig: dit is mijn boodschap: Jezus Christus en de hoop op het eeuwig leven (brief aan de Kolossenzen). Het gaat ergens over: zonder God of Jezus Christus hebben onze kerken geen bestaansrecht. Deze dimensie mag in het kerkelijk leven niet verwaarloosd worden.’
"‘De kerken staan voor de taak om het geloof van hun eigen gelovigen te stimuleren, te voeden en aansluiting te vinden bij het zoekgedrag van buitenstaanders’"
Hier ziet Schepens een probleem omdat in ons land het christelijk geloof afneemt, het ongeloof neemt toe, er is steeds meer ‘niet zeker weten’. ‘Als mensen het geloof pertinent afwijzen, kunnen kerken weinig doen; geloven is immers een vrije keuze. Paulus vertrok ook uit Athene: hij vond er geen gehoor. Kerken moeten het hebben van gelovigen en zoekers. Van die laatsten zijn er velen in onze tijd, want er is veel zinloosheid, er zijn veel problemen waar men tegenaan loopt, persoonlijk en maatschappelijk. De kerken staan voor de taak om het geloof van hun eigen gelovigen te stimuleren, te voeden en aansluiting te vinden bij het zoekgedrag van buitenstaanders.’
Schepens ziet in de top-5 nog een derde lijn: aandacht voor kinderen en tieners. ‘Voor de toekomst is het belangrijk dat het geloof wordt doorgegeven aan de volgende generatie. En hier doet zich een merkwaardig verschil voor tussen katholiek en protestant. Aandacht voor kinderen en tieners zit bij protestanten in de top-5, op plaats drie, bij katholieken veel lager: op plaats 7 van de 13. Hoe moet je dit interpreteren? Zijn katholieken minder op de toekomst gericht?’ Volgens Schepens is dit een punt waar katholieken veel meer aandacht aan moeten besteden: ‘Zonder aanwas van nieuwe leden wordt het voortbestaan problematisch. Men zal hoe dan ook planmatig, consistent, creatief moeten werken aan de overdracht van het geloof naar de jongere generatie.’ Toch blijkt uit het onderzoek ook dat men op dit gebied wel meer zou willen en dat is een gunstig teken volgens de godsdienstsocioloog: ‘…de kunst is om deze mensen die méér zouden willen, te mobiliseren om hier ook mee aan de slag te gaan. Er is een aanvoelen van nood; mijn advies: maak daar gebruik van en doe er wat aan.’
"‘Het onderzoek laat zien waar wegen liggen tot verbetering en versterking’"
Het onderzoek van Actie Kerkbalans laat zien waarom mensen bij hun kerk betrokken zijn, concludeert Schepens: ‘Dan gaat het om de inhoud: de Bijbel, de christelijke boodschap, de weg naar God aan de ene kant en aan de andere kant de behoefte aan verbondenheid, gemeenschap, waar kerken aan kunnen bijdragen. En het laat zien waar wegen liggen tot verbetering/versterking: nóg meer aandacht voor het omgaan met elkaar, de onderlinge verbondenheid, maar ook een groter missionair elan en speciaal voor katholieken: kinderen en jongeren. Hier liggen kansen, grijp ze aan.’
Foto: Roland Enthoven
Lees hier de hele toespraak van dr. Theo Schepens die hij hield bij de presentatie van het onderzoek van Actie Kerkbalans 2020 dat werd gepresenteerd op 17 januari in Utrecht.